W fotografii odpowiednia kompozycja jest podstawą dobrego zdjęcia. Świadome zastosowanie zasad kompozycji sprawi, że nasze kadry będą ciekawe, przykują uwagę i skupią wzrok tam, gdzie chcemy aby to nastąpiło. Lista zasad kompozycji jest ogromna, dlatego w tym poradniku skupię się na 10 z nich, które uważam za najważniejsze.

Słowem wstępu

Zasad kompozycji jak i kwestii wpływających na kompozycję kadru jest bardzo dużo. Co istotne, o ile niektóre z nich są w miarę uniwersalne, tak niektóre będą dotyczyły tylko konkretnych kadrów, rodzai zdjęć albo sytuacji. Niektóre zasady można też łączyć z innymi, ale równocześnie inne będą się wzajemnie wykluczały. Najważniejsze jest to, aby chociaż któraś zasada była podstawą kadru, a potem można się zastanowić czy inne też znajdą zastosowanie.

Ważne jest również to, że część zasad kompozycji możemy zastosować zarówno na etapie robienia zdjęcia jak i postprodukcji, a część tylko w momencie tworzenia kadru. Aby nasze zdjęcie wyszło tak jak chcemy, musimy więc już na samym początku, gdy zaczynamy układać sobie w głowie kadr, wiedzieć jak go skomponujemy. Inaczej możemy zepsuć nawet najlepsze zdjęcie. Czasami drobna zmiana kąta pod jakim robimy zdjęcie, światła, albo perspektywy może całkowicie zmienić zdjęcie. Gdy zdjęcie już powstanie, nie zmienimy jego kompozycji, albo nie będziemy mogli aż tak jej dostosować przy użyciu programów do obróbki.

Przykład kadru centralnego, otwartego i z odbiciem

Warto również pamiętać, że niektóre z zasad kompozycji możemy podejrzeć w trakcie obróbki, wykorzystując narzędzia do kadrowania. Przykładowo w Lightroomie, podczas kadrowania możemy ustawić nakładkę pokazującą różne zasady kompozycji. Klawiszem O zmieniamy jej wygląd. Warto z tego korzystać podczas obróbki zdjęć. Większość współczesnych aparatów, zwłaszcza bezlusterkowce, ma również możliwość wyświetlania na ekranie widoku siatki i poziomicy, które pomagają w komponowaniu kadru.

1. Trójpodział/Złoty podział

Najbardziej znana i historyczna zasada kompozycji. Dzieli ona kadr na 9 prostokątów. W trójpodziale mają one równe wymiary, a w złotym podziale centralny prostokąt jest nieco mniejszy od pozostałych. Założenie jest takie, aby najważniejsze fragmenty naszego zdjęcia znajdowały się blisko przecięć linii tworzących środkowy prostokąt (tzw. mocnych punktów). Wystarczy, że fragment ten znajdzie się blisko jednego z punktów przecięcia.

Zasada ta jest bezpieczna i łatwa do zastosowania, oraz pozwala na tworzenie zrównoważonych, dobrze wyglądających kadrów. Nie są one efektowne, ale na pewno są dobre w odbiorze i łatwo skupiają wzrok na najważniejszym fragmencie kadru.

Zgodnie z zasadą trójpodziału, słońce i wiatrak są blisko mocnych punktów.

Przy trójpodziale i złotym podziale można też na spokojnie tworzyć kadry centralne, ponieważ umieszczamy najważniejszy element kadru po prostu w środkowym prostokącie na środku.

2. Prosty horyzont

Jeśli już stosujemy zasady kompozycji, to utrzymanie prostego horyzontu to podstawa. Czasami to ułamek stopnia, ale wpływa w olbrzymi sposób na to jak odbierany jest kadr. Zdarzają się oczywiście sytuacje, kiedy musimy złamać tę zasadę, ale robimy to wówczas świadomie, zwykle tak mocno przechylając kadr, że widać, że jest to świadome działanie (jak ma być po skosie, to ma być skos, a nie lekki kąt). Wyprostowanie horyzontu jest też bardzo łatwe do przeprowadzenia w postprodukcji. Programy do obróbki często mają narzędzia do automatycznego poziomowania zdjęć.

Jeśli już chcemy, aby horyzont był krzywy, to niech to będzie wyraźne i celowe. W tym przypadku dodaje to dynamizmu do zdjęcia.

3. Linie prowadzące

W przypadku zdjęć krajobrazowych, ale również i fotografii przedstawiających ludzi, można zastosować zasadę linii prowadzących. To nic innego jak takie ustawienie kadru, aby jakaś linia biegła w kierunku najważniejszego fragmentu zdjęcia. Może to być murek na którym siedzi modelka, może to być droga biegnąca przez las, albo promienie słońca. Linie te mają przykuć uwagę i poprowadzić wzrok w kierunku najistotniejszego fragmentu kadru. Może to być jedna linia albo kilka. Nie ma ograniczeń. Trzeba jedynie pamiętać o tym, że nie każda linia będzie prowadzącą. Horyzont przechodzący przez szyję zadziała jak „wizualna gilotyna” odcinająca głowę, a nie jak linia prowadząca.

Łuk konstrukcji mostu prowadzi do katedry na drugim planie, tak jak droga biegnąca przez środek.

4. Kompozycja skośna/fibonacci/centralna/boczna/pół na pół

Istnieją również prostsze lub bardziej wyrafinowane zasady kompozycji, które pozwalają na tworzenie kreatywnych kadrów. Dalej ich celem jest poprowadzenie wzroku w kierunku najważniejszego fragmentu kadru, ale na różne mniej lub bardziej oczywiste sposoby. Zasady te pozwalają też na przełamanie nudy i monotonii zdjęć. Nie zawsze będziemy mogli je stosować, ale czasami to właśnie dzięki nim nasze zdjęcie będzie miało to coś.

Kompozycja skośna to jak sama nazwa mówi, ustawienie najważniejszych fragmentów kadru po skosie. Spirala Fibonacciego pierwotnie nie była zasadą kompozycji, ale ostatecznie dobrze wpisała się w te zasady i ma czasami zastosowanie. W kompozycji centralnej, wszystko to co jest najważniejsze znajduje się dokładnie na środku zdjęcia. W przypadku kompozycji bocznej świadomie przesuwamy najważniejszy fragment zdjęcia do boku, zostawiając tzw. negatywną przestrzeń obok. W kompozycji pół na pół, najważniejsze fragmenty zdjęcia są po bokach, a nie na środku kadru.

W tym kadrze spirala Fibonacciego może być zauważona – dym za samolotem prowadzi wzrok do samolotu będącego nie do końca w centralnej części kadru.

Ważne jest, aby świadomie wykorzystywać te zasady. Jeśli fotografujemy modelkę i patrzy ona w prawo, to albo ustawiamy ją na środku, albo po lewej stronie kadru, aby negatywna przestrzeń znajdowała się tam gdzie modelka patrzy. Tak samo z samolotami – samolot musi lecieć skądś albo dokądś. Więc zamiast umieszczać go centralnie w kadrze, lepiej zostawić nieco więcej miejsca przed nim, aby pokazać, że leci dokądś. Z drugiej strony odlatujący samolot może mieć więcej przestrzeni za sobą. W fotografii lotniczej szczególnie warto bawić się zasadami kompozycji, aby główny motyw maksymalnie wypełnił kadr. W powietrzu nie widać bowiem horyzontu, a chmury często maja taki układ, że nie ma znacznie pod jakim kątem będzie ustawione zdjęcie.

5. Naturalna ramka

Bardzo ciekawą i zarazem prostą zasadą kompozycji jest tworzenie naturalnych ramek. Mogą to być dwa drzewa z koronami, które otoczą główny fragment kadru, może to być okno, drzwi, w których widać to co nas interesuje. Nie ma tu ograniczeń, a chodzi tylko o to, aby zamknąć kadr i skupić wzrok w jednym miejscu,

Przykład naturalnej ramki utworzonej z drzew. Dodatkowo mamy linię prowadzącą w postaci drogi na środku, oraz ogólnie kadr centralny.

6. Zamknięty/otwarty kadr

Skoro mowa o ramkach, możemy również zastanowić się nad tym czy tworzymy otwarty czy też zamknięty kadr. Drzewo stojące na pustym polu będzie kadrem otwartym i będzie wyglądało ciekawie, ale jeśli z boku w kadrze znajdzie się wysoki słup, to nagle zachwieje się równowaga kompozycji i zdjęcie stanie się chaotyczne. Fotografując ulicę w mieście, warto zamknąć ją ze wszystkich stron budynkami aby wzrok nie uciekał i nie szukał czegoś poza kadrem.

Zasada ta działa szczególnie dobrze w przypadku zdjęć krajobrazowych. Jeśli fotografujemy na przykład budynki, z których część jest ucięta, a część kończy się przed krawędzią kadru, mamy częściowo zamkniętą kompozycję, co powoduje, że wzrok oglądającego automatycznie biegnie za uciętym budynkiem i szuka czegoś poza kadrem. Sprawia do dyskomfort oglądającemu i wpływa na negatywny odbiór zdjęcia. Czasami oczywiście nie unikniemy takich sytuacji i elementy na zdjęciu będą przycięte, ale przy dobrze skomponowanym zdjęciu nie będzie to przykuwało uwagi.

Kadr zamknięty – modelka, będąca najważniejszym motywem zdjęcia jest otoczona konstrukcją samolotu, która zamyka kadr i skupia wzrok na niej.

7. Symetria/odbicia

Wykorzystywanie odbić bądź symetrii również wpływa na możliwość stworzenia ciekawego kadru. Drzewo odbijające się w wodzie, albo dwie kolumny stojące obok drogi sprawią, że oglądający zacznie analizować zdjęcie. Ważne jest jednak to, aby w precyzyjnie wykorzystać te elementy. Jeśli odbicie nie będzie pełne, albo symetrię będą tworzyły dwa różne obiekty, zdjęcie stanie się chaotyczne.

Wykorzystanie odbicia drzew w wodzie.

8. Głębia ostrości

Zabawa głębią ostrości to również istotny element komponowania kadrów. Po pierwsze, to co ma być najważniejszym punktem kadru musi być ostre. Nie ma znacznie czy jest na pierwszym czy drugim, albo kolejnym planie. Rozmyty kwiat na pierwszym planie i modelka na łóżku potrafią stworzyć ciekawy i klimatyczny kadr. Równocześnie modelka stojąca na środku ulicy, z ostrością ustawioną zarówno na nią jak i na otaczające budynki wcale nie będzie już przykuwała uwagi. Wręcz przeciwnie, zginie w tym kadrze.

Ostrość na zbożu i rozmyte tło sprawiają, że wzrok natychmiast skupia się na zbożu. Dodatkowo i zboże i słońce są w mocnych punktach złotego podziału.

9. Wzory i tekstury

Wykorzystywanie naturalnych wzorów i tekstur to kolejna ciekawa forma budowania kadrów. Ceglany mur wraz z modelką opierającą się o niego to bardzo fajne połączenie. Równo ustawione samochody wzdłuż ulicy, albo okna budynków to tylko nieliczne przykłady wykorzystywania wzorów. Książki na półce, z których jedna lekko wystaje to kolejny ciekawy przykład kreatywnego kadru wykorzystującego wzór.

Drzewa równo na linii horyzontu tworzą wzór, mają podobną wysokość i odległość od siebie.

10. Zasady są po to żeby je łamać

Bez wątpienia najważniejszą zasadą kompozycji jest… możliwość ich łamania. Zasady w fotografii są po to, żeby je łamać. Nie chodzi jednak o bezmyślne ich łamanie, a o takie budowanie kadrów, żeby były ciekawe i zmuszały do zastanowienia, dając na końcu możliwość znalezienie tego rozwiązania. Bez znajomości zasad kompozycji nie będziemy jednak w stanie świadomie łamać tych zasad. Tak jak pisałem już w poradniku dotyczącym zdjęć portretowych, łamanie zasad nie może być wytłumaczeniem dla braku wiedzy o tym jak robić zdjęcia. Oczywiście nie zawsze chodzi o to, aby łamać zasady. Pewne zdjęcia muszą być wykonane według konkretnych zasad i tyle. Nie ma co na siłę kombinować jeśli nie mamy konkretnego pomysłu na zdjęcie.